×

पाटलिपुत्रवैभवम् 

मौखिकः-

1.  पाटलिपुत्रनगरस्य विषये वे वाक्ये संस्कृतभाषायां वदत|
उत्तरम्-

पाटलिपुत्रनगरं अतीव प्राचीनं नगरं अस्ति।

एतस्य नगरस्य विवरणं विभिन्नेषु साहित्यग्रंथेषु दृष्टुं शक्यते।

2. अधोलिखितानां समस्तपदानां विग्रहं वदत-
सचिवालयः, गोलगृहम्, महीतलतिलकम्, महानगरम्, सरस्वतीकुलगृहम्।

उत्तरम्-

सचिवालयः = सचिवानाम् आलयः (षष्ठी तत्पुरुषः)
गोलगृहम् = गोलं तत् च गृहम् (कर्मधारयः)
महीतलतिलकम् = महीतलस्य तिलकम् (षष्ठी तत्पुरुषः)
सरस्वतीकुलगृहम् = सरस्वत्याःकुलगृहम् (षष्ठी तत्पुरुषः)
महानगरम् = महत् च तत् नगरम् (कर्मधारयः)

3. सन्धि-विच्छेदं वदत

नगरेध्वन्यतमम्, ग्रामोऽयम्, कालान्तरेण, पटनेति, निर्गतः ।

उत्तरम्-
नगरेष्वन्यतमम् = नगरेषु + अन्यतमम्
ग्रामोऽयम् = ग्रामः + अयम्
कालान्तरेण = काल + अन्तरेण
पटनेति = पटना + इति
निर्गतः = निः+ गतः

4. अधोलिखिताना प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत -

लिखितः-

(क) कुट्टनीमताख्यं काव्यं कस्य कवेः कृति अस्ति?

उत्तर – कुट्टनीमताख्यं नामकं काव्यं दामोदरगुप्तेन रचितम् अस्ति।

(ख) पाटलिपुत्रं कस्याः नद्या तीरे अवस्थितमस्ति ?

उत्तर- पाटलिपुत्र गङ्गा नद्याः तीरे अवस्थितमस्ति ।

(ग) चन्द्रगुप्तमौर्यस्य काले अस्य नगरस्य रक्षाव्यवस्था कथं आसीत्?

उत्तर- चन्द्रगुप्तमौर्यस्य काले अस्य नगरस्य रक्षाव्यवस्था अत्युतकृष्टा आसीत्।

(घ) राज्ञः अशोकस्य कालस्य नगरस्य वैभवम् कथं आसीत्?

उत्तर- राज्ञः अशोकस्य कालः अस्य नगरस्य विशेषं वैभवसम्पन्नः समृद्धिश्च आसीत्।

(ङ) काव्यमी मासानामक ग्रन्थ कः अलिखत् ?

उत्तर-  काव्यमीमांसानामक ग्रन्थं राजशेखरः अलिखत् ।

2. अधोलिखिताना शब्दानां सन्धिविच्छेदं कुरुत-

पाणिनिपिडलाविह, अत्युत्कृष्टासीदिति, उत्सवाश्च, अस्योत्तरस्याम्, गाँधीसेतुर्नाम, नगरस्यास्य, पुष्पाश्रिता ।

उत्तरम्-

पाणिनिपिडलाविह = पाणिनिपिडलो + इह

अत्युप्कृष्टासीदिति = अति (बहुत) + उत्कृष्टा (उत्तम) + आसीत् (थी) + इति (ऐसा कहा गया)

उत्सवाश्च = उत्सवाः + च

अस्योत्तरस्याम् + अस्य + उत्तरस्याम्

गाँधीसेतुर्नाम  = गाँधीसेतुः + नाम

नगरस्यास्य  = नगरस्य + अस्य

पुष्पाश्रिताः = पुष्प + आश्रिताः

3. सन्धि कुरुत-

उत्तरम्- बहुलम् + उत्पादनम् = बहुलमुत्पादनम्

ग‌ङ्गायाः + तीरे = गंगायास्तीरे

नगरे + अस्मिन् = नगरेऽस्मिन्

च + अस्ति = चास्ति

शब्दः अपि = शब्दोऽपि

सर्वदा + आक्रान्तम् = सर्वदाक्रान्तम्
इति + एते = इत्येते

7. अधोलिखितानां पदानां स्ववाक्येषु संस्कृते प्रयोगं कुरुत - 
उत्तरम्-

यद्यपि - कुरूपः अस्ति, तथापि सः पण्डितः अस्ति ।

सम्प्रति-सम्प्रति त्वं किं पठसि ? अतीव-पाटलिपुत्रस्य महात्मयं अतीव प्रसिद्धम् ।

महान्- देवदत्तः महान् चतुरः अस्ति ।

नगरम्-पटना नगरं गंगा तीरे अस्ति ।

अत्र-अत्र त्वं किम् करोसि?

8. रिक्तस्थानानि पूरयत

उत्तरम्-

(क) गङ्गायाः उपरि गाँधीसेतुर्नाम....... महादेशस्य अतीव दीर्घः सेतुः अस्ति। (अफ्रीका / एशिया)

(ख) पाटलिपुत्रनगरे प्रसिद्ध ........... अस्ति। (गोलगृहम् / ताजमहलम्)

(ग) पाटलिपुत्रस्य नामान्तरं ..........प्राप्यते । (कुसुमपुरम् / माधवपुरम्)

(घ) कौमुदीमहोत्सवः ............. अतीव प्रचलितः। (आङ्ङ्गलशासनकाले / गुप्तशासनकाले)

(ङ) पाटलिपुत्रस्य................  दिशि ग‌ङ्गा नदी प्रवहति। (पूर्वस्याम् / उत्तरस्याम्)

(च) गोविन्दसिंहः सिखसम्प्रदायस्य ...................गुरुः आसीत्। (प्रथमः । दशमः)

9. अधोलिखितेषु वाक्येषु रेखाइ‌ङ्कितपदानि आधारीकृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-

(क) तत्र तीर्थयात्रिणः दर्शनार्यमायान्ति।

ख) मध्यकाले पाटलिपुत्र वर्षसहस्रपरिमितं जीर्णतामन्वभूत् ।

(ग) मुगलकाले पाटलिपुत्रस्य समुद्धारो जातः।

(घ) तत्र सर्वे जनाः आनन्दमग्नाः अभूवन् ।

(ङ) तत्र भगवान् बुद्धः बहुकृत्वः समागतः।

(च) नगरस्य शोभा अशोकस्य समये सुतरां समृद्धम्।

उत्तरम्-